Gaslight là khi một người cố ý kiểm soát đối phương bằng cách vực dậy sự nghi ngờ về năng lực, bản thân hay bất cứ điều gì. Hình thức lạm dụng này thường được biết tới nhiều hơn trong mối quan hệ bạn bè và tình cảm. Nhưng gần đây, sự xuất hiện của các bài viết như “What Should I Do If My Boss Is Gaslighting Me?” (Tôi nên làm gì khi sếp thao túng tâm lý), hay “How to Intervene When a Manager Is Gaslighting Their Employees” (Cách can thiệp khi một quản lý thao túng nhân viên của họ) đã đặt ra một câu hỏi cho dân công sở: Liệu thao túng tâm lý có thực sự đang diễn ra trong môi trường làm việc?
Theo anh Thanh Hải, Graphic Designer tại METUB Network, việc thao túng tâm lý nơi làm việc được biểu hiện bằng hành động làm cho đối phương cảm thấy tự ti về bản thân. Lặp đi lặp lại những câu chuyện không đúng bản chất của một người trong thời gian dài theo mô tuýp “tình huống mới, kịch bản cũ” khiến họ trở nên dần mất đi ý chí cầu tiến và nhu cầu được phát triển.
Việc thao túng tâm lý nơi làm việc được biểu hiện bằng hành động làm cho đối phương cảm thấy tự ti về bản thân, anh Thanh Hải, Graphic Designer tại METUB Network nói
Trong khi đó, chị Hải Linh, Content Creator cho rằng “thao túng tâm lý” thực sự có tồn tại ở chỗ làm. Chúng được thể hiện qua những câu nói nghe rất quen tai như:
“Anh/chị không có ý đó, em đang suy diễn thôi”.
“Anh/chị chỉ muốn tốt cho em thôi.”
“Em đừng làm anh/chị thất vọng”.
“Tuy anh/chị có lỗi, nhưng em cũng có phần gây ra chuyện này”.
“Rõ là em phải làm một cái gì đó thì mới dẫn đến chuyện như vậy”.
Càng ý thức sức nặng lời nói, nhân sự càng dễ “thao túng tâm lý” đồng nghiệp
Theo chị Hải Linh, thao túng tâm lý có xu hướng phổ biến hơn trong mối quan hệ giữa quản lý/sếp và nhân viên. “Sự phân cấp theo kiểu trên dưới đã phản ánh một khoảng cách về quyền lực và năng lực. Do đó, lời cấp trên sẽ luôn có ‘uy’ hơn, gây ảnh hưởng hơn. Và vì tự bản thân họ ý thức được sức nặng lời nói của mình, một người sếp dễ sa vào hành vi thao túng để đạt được điều mình muốn”, chị Hải Linh nói.
Thêm vào đó, vì biết một nhân viên sẽ luôn đặt “trách nhiệm”, “nghĩa vụ” lên hàng đầu, một người sếp dễ lạm dụng những từ khoá này để áp đặt nhân viên nghe theo những yêu cầu bất hợp lý.
Vì biết một nhân viên sẽ luôn đặt “trách nhiệm”, “nghĩa vụ” lên hàng đầu, một người sếp dễ lạm dụng những từ khoá này để áp đặt nhân viên nghe theo những yêu cầu bất hợp lý
Ngoài ra, chị Hải Linh nêu quan điểm rằng trong những mối quan hệ sếp-nhân viên đôi lúc có sự cả sự gắn kết giữa một người hướng dẫn và người được hướng dẫn (mentor-mentee) với một mức độ gần gũi và coi trọng nhất định. Chính vì thế, khi có một mâu thuẫn xảy ra, nhân viên – trong mong muốn giữ gìn sự tin tưởng và mối quan hệ gắn bó với sếp – sẽ vô thức nhún nhường và thoả hiệp trước quan điểm của đối phương để tránh xung đột. Sự đề cao “mối thân tình” này cũng là một nguyên do dẫn đến thao túng.
Những nhân sự “zombie”
Phản ứng thường thấy của các nhân sự khi bị “thao túng” chính là luẩn quẩn trong sự lo lắng, sợ hãi. “Họ đặt ra hàng loạt câu hỏi như tôi là ai, năng lực của tôi là gì, tôi có thật sự ý nghĩa,… Điều này có nghĩa là khi tiếp xúc với sự tiêu cực trong thời gian nhất định, nhân sự sẽ trở nên tiêu cực một cách thái quá và khó kiểm soát được cảm xúc cũng như suy nghĩ của bản thân. Tệ hơn nữa nhân sự có thể hoàn toàn trở nên nhạy cảm, tự ti hoặc mắc các chứng rối loạn tâm lý”, anh Thanh Hải cho biết.
Chị La Vy, Planning Leader tại Agency Tonkin Media cho rằng thao túng tâm lý tại chỗ làm sẽ gây tổn hại đến cả doanh nghiệp lẫn nhân viên. “Nhân sự sẽ luôn bị ám ảnh về việc bản thân không đủ giỏi. Lối nghĩ này không khiến họ phát triển hơn mà dễ gây ra nhụt chí, làm ảnh hưởng đến kết quả công việc. Ngoài ra, nếu không được khen thường xuyên, sự tự tin của nhân sự sẽ dần sụt giảm. Họ dễ mắc hội chứng nghi ngờ bản thân và thiếu động lực để nỗ lực làm việc. Và viễn cảnh tệ nhất có thể xảy ra với doanh nghiệp chính là những nhân sự tài năng vì bị thao túng tâm lý mà chọn rời bỏ quản lý và công ty. Không ai ở lại làm việc ở nơi mình thấy mịt mù về bản thân vì lúc nào cũng thấy bản thân mình không đủ tốt cả”.
Chị La Vy, Planning Leader tại Agency Tonkin Media cho rằng thao túng tâm lý tại chỗ làm sẽ gây tổn hại đến cả doanh nghiệp lẫn nhân viên
Đối mặt với gaslighting, anh Thanh Hải lo sợ nhân sự sẽ trở thành những “zombie” thật sự, bởi họ chỉ lẩn quẩn quanh với những vấn đề tâm lý cùng với năng lượng tiêu cực bao trùm và lây lan cho các nhân sự khác . “Doanh nghiệp có thể hưởng lợi được gì, nhất là khi họ không thể đòi hỏi năng suất của một hoặc nhiều nhân viên còn đang bận sắp xếp tâm lý?”
Đánh giá vấn đề ở ngôi thứ ba
Để giải quyết “bóng ma” thao túng tâm lý tại chỗ làm, chị La Vy cho rằng cần nhiều trách nhiệm hơn từ một người lãnh đạo. “Một lãnh đạo tốt là người biết khai phá điểm mạnh, yếu của nhân sự, cho họ biết năng lực họ chính xác đang ở đâu và vẽ ra cho họ động lực để hướng đến những điều tốt hơn. Thay vì khiến nhân sự nghi ngờ bản thân, quản lý nên giúp họ hiểu đúng năng lực bản thân để họ không bỏ cuộc giữa chừng”.
Thay vì khiến nhân sự nghi ngờ bản thân, quản lý nên giúp họ hiểu đúng năng lực bản thân để họ không bỏ cuộc giữa chừng”
Về phía nhân sự, chị Hải Linh cho rằng cần nhớ 2 điều quan trọng khi phát hiện ra bản thân bị thao túng tâm lý:
1. Tách mình ra khỏi câu chuyện: Hãy tách mình khỏi đối phương, và lùi lại một bước khỏi câu chuyện người kia đang cố vẽ ra cho bạn. Hãy nhìn vào câu chuyện đó, lược bỏ những thông tin “nhiễu”, xâu chuỗi lại nó, và điền vào những khoảng trống bằng dữ kiện của riêng mình. Đừng đè nén suy nghĩ thực sự của bạn. Xét cho cùng, đâu mới là điều bạn thực sự mong muốn, đâu là điều bạn đã được “mớm” cho? Mình tin rằng bằng cách tách biệt khỏi người thao túng và tập trung lắng nghe bản thân, bạn sẽ tìm ra đâu mới là điều thật nhất, phản ánh chân thật nhất con người mình.
2. Tham khảo góc nhìn của người thứ ba: Khi đã sống trong sự che mắt quá lâu và việc soi chiếu bản thân trở nên khó khăn, bạn luôn có thể tham khảo một góc nhìn từ một người ngoài câu chuyện. Hãy tìm đến những người bạn tin tưởng và đủ thoải mái để chia sẻ. Một con mắt khách quan sẽ giúp bạn tỉnh táo bước qua những nỗi bận tâm về cách người thao túng đánh giá mình, nỗi sợ bị họ lạnh nhạt hay bỏ rơi… để chọn điều tốt nhất, lành mạnh nhất cho mình.
Minh hoạ: Huy Mai
Nội dung: Hằng Trần
